Florür: Diş Macunumdaki Düşman (mı)?

2012 Temmuz ayında yayınlanan bir bilimsel makale, yüksek oranlı florüre maruz kalınan bölgelerde yaşayan çocukların, az oranlı florüre maruz kalan bölgelerde yaşayan çocuklara kıyasla önemli ölçüde daha düşük IQ (zeka katsayısı) skoruna sahip olduğunu belirtti. Makale, bu bulguların, yüksek oranda florürün çocuklarda sinir sistemi gelişimini olumsuz yönde etkilediğine dair görüşleri muhtemelen desteklediğini öne sürdü. (1)

Bu makale florür konusundaki tartışmaları yeniden gündeme getirdi. Florür gerçekten bu kadar zararlı mı? Çocuklarımıza diş fırçalama alışkanlığı kazandırmaya çalışırken florürlü diş macunlarından vazgeçmek mi lazım? Aklıma takılan soruları yanıtlayabilmek için araştırma yapmaya başladım.

Bu yazımda florürün ne olduğu, faydaları, zararları, dünya ve Türkiye’deki florür konusundaki uygulamalardan bahsettikten sonra, florürlü diş macunu konusundaki düşüncelerimi paylaşacağım.

Florür nedir?

Florür, flor elementinin indirgenmiş anyon (negative ion) halidir. Doğal olarak suda, yiyeceklerde, toprakta ve bazı minerallerin içinde bulunur. Ayrıca laboratuvarlarda yapay olarak üretilerek içme suyuna ve çeşitli kimyasal ürünlere de katılabilir. Florür diş sağlığını korumak amacıyla yaygın olarak kullanılan bir maddedir.

Florür diş çürümesine karşı nasıl korur?

Florür dişleri iki şekilde korur:
1- Diş çürümesi ağız içindeki belli bir bakteriden kaynaklanır. Şekerli bir gıda yediğinizde bu bakteri dişin yüzeyindeki faydalı mineralleri yok eden bir asit üretir. Florür bu zararlı asit üretimini engeller.
2- Eğer diş mineleri zaten asit tarafından zarar görmüşse, florür zarar gören alanlarda birikerek mineyi yeniden yapılandırır. Böylece çürüklerin oluşmasını engeller.

Florür ne şekilde insan vücuduna girer?

Florür insan vücuduna içme suyu ve florür içeren ürünlerin tüketilmesi yoluyla girer. Florür doğada bulunan bir maddedir. Bazı kaya ve toprak cinslerinde bulunan bu madde içme sularına karışabilir. Yine uygun şekilde  arıtma yapılmayan endüstriyel atıklar da içme sularındaki florür miktarını artırabilir. Florür içeren ürünler diş macunları, gargara suları, diş doktorları tarafından tedavide kullanılan bazı ilaçlardır. Ayrıca diğer bazı ilaçlarda ve böcek ilaçlarında da florür bulunabilir.

Dünyada içme suyundaki florür nasıl düzenlenmiştir?

Florür Aksiyonu Ağı’nın (The Florür Action Network) verilerine göre,(2) Avrupa nüfusunun %97’si içme sularında florür kullanmamaktadır. Avrupa’da kullanan ülkeler ve nüfusa oranına göre suda florür kullanma yüzdesi şu şekildedir: İrlanda(%73), İspanya(%11), İngiltere(%11) ve Polonya(%1).

Yukarıdaki ülkeler dışında şu OECD ülkeleri içme suyuna florür eklemektedir: Avustralya(%80), Şili (%70%), İsrail (%70%), Amerika (%64), Yeni Zelanda (%61) ve Güney Kore(%6).

Amerikan nüfusunun çoğu florür eklenmiş musluk suyudan içmektedir.  Amerikan içme suyundaki florür standardı 1 litreye 0,7-1,2 miligramdır. Amerikan Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi, 1945 yılından beri uygulanmakta olan içme suyuna florür katılması işlemini “20. yüzyıldaki en önemli halk sağlığı başarılarından biri” olarak kabul etmektedir. (3) Bununla beraber, son dönemde içme suyundaki florür oranının azaltılması konusunda fikirler oluşmaya başlamıştır. (4) Bunun nedeni, florür konusunun ilk gündeme geldiği 40’lı yıllardan bu yana, piyasada florür içeren ürünlerin ve doğal kaynaklardan alınan florür miktarının artmış olması ve içme suyuna eskisi kadar florür eklemenin gerekli olmamasıdır.

Türkiye’de içme suyundaki florür nasıl düzenlenmiştir?

Türkiye’de içme suyuna florür katılmadığına dair birkaç kaynakta bilgi olsa da, devlet sitelerinde bu konuda bir bilgiye ulaşamadığım için emin olamıyorum. Bununla beraber, 1997 senesinde yayınlanan ve şu anda kullanımda olmayan Türk İçme Suyu Standartı’na göre sularda bulunacak maksimum florür miktarını 1 litreye 1,5 miligram olarak belirlenmiş. (5) Türkiye’de ayrıca bazı bölgelerde sudaki florür miktarının doğal olarak yüksek olduğuna dair veriler bulunuyor. (6)

Florür konusundaki tartışmalar nedir?

Florür konusunda inceleme yaptığınızda, bu maddenin insan sağlığına yararlı olduğunu ve zararlı olduğunu söyleyen görüşlerle karşılaşıyorsunuz. Bu yarar/zararların hepsi ayrı ayrı birer yazı konusu olabilecek kadar uzun. Bu nedenle aşağıdaki tabloda sadece özetlerini veriyor ve bu konularla ilgili daha detaylı bilgi edinmek isteyenlerin aşağıda listelediğim kaynaklara başvurmalarını öneriyorum.

 

Faydaları

Dişlerde Diş çürümesini ve ciddi çürüklerin oluşmasını önler. Dolgu ve diş çekimi ihtiyacını azaltır.

 

Zararları

Dişlerde: 8 yaşından küçük çocuklarda gereğinden fazla florür tüketilmesi dental fluorosis denilen ve diş minesinin görünümünü değiştiren bir rahatsızlığa neden olur. Bu rahatsızlıkta dişlerin üzerinde beyaz lekeler oluşur. İleri vakalarda dişlerde oyuklar oluşabilir. (7) Kemiklerde: Yaşam boyunca fazla florür tüketilmesi kemik kırılmalarına neden olabilir. Ayrıca kemiklerde skeletal fluorisis denilen ağrılı bir rahatsızlığa sebep olabilir.(7) Diğer: Florürün eklem iltihabı (artrit), kanser, kalp/damar rahatsızlıkları, şeker hastalığı, iç salgı bezleri rahatsızlıkları, mide/bağırsak rahatsızlıkları, böbrek rahatsızlıkları, erkeklerde üreme problemi ve tiroid gibi rahatsızlıklara sebep olduğu, çocuklarda zeka düşüklüğüne neden olduğu ve beyin fonksiyonlarını olumsuz yönde etkilediğine dair bazı araştırmalar bulunmaktadır. (8)

 

Florür: Yararlı mı? Zararlı mı?

Bu yazımda diş macunundaki florür konusundaki tartışmaların her iki yönünü de vermeye çalıştım. Florürün zararları konusunda yazılan makaleleri okuyan birinin ilk planda düşüneceği şey “Florür bu kadar zararlıysa neden yasaklanmıyor?” olacaktır.

Florürün çeşitli zararlarına işaret eden bazı bilimsel çalışmalar olmasına rağmen, bilim adamları arasında, florürün olması gerekenden fazla tüketiminin dişlerde ve kemiklerde oluşturduğu zarar dışında, bu konuda henüz bir fikir birliği yoktur.

Öte yandan florürün diş çürüklerini engellemedeki etkisi pek çok kaynakta bilimsel olarak kanıtlanmıştır.

Eğer okuduğunuz kaynaklardan edindiğiniz bilgiler sonucunda florür kullanmanın zararlı olduğuna karar verirseniz florür tüketiminizi azaltma yoluna gidebilirsiniz. Aşağıda verdiğim öneriler herhangi bir zararı olmayan ve bir kısmını genel sağlığınız için zaten yapıyor olduğunuzu tahmin ettiğim önerilerdir.

Florür tüketimini azaltmak için yapabilecekleriniz

Florür Aksiyonu Ağı florür tüketimini azaltmak için 10 maddelik bir öneri listesi geliştirmiştir: (9)

1. Florürlü su içmeyin. Su filtresi kullanın ya da doğal olarak daha az florür içeren kaynak sularını tercih edin. Şişe sularının etiketlerini okuyun.
2. Diş fırçalarken özellikle çocuklarınızın diş macunu yutmalarını engelleyin. Çocuklara mümkünse florürsüz diş macunları alın. Güzel tadından dolayı yutma isteğini artıracağı için çocuklarınıza aromalı diş macunlarından almayın.
3. Dişçinizde gereksiz yere florür içeren jelli diş tedavileri yaptırmayın.
4. İşlenme sürecinde su içeren her türlü yiyecek ya da içecek florür içerebilir. Bu nedenle işlenmiş yerine taze yiyecekleri tüketin.
5. Amerika başta olmak üzere bazı ülkeler, üzüm suyu ve şarap üretiminde cryolite denen ve florür içeren bir böcek ilacı kullanmaktadır. Bu nedenle bu ürünleri ya tercih etmeyin ya da cryolite içeren böcek ilaçlarını daha az kullanan Avrupa markalarını tercih edin.
6. Çay bitkisi yüksek oranda florür tutar. Çay aynı zamanda antioksidandır. Çaydan fayda sağlamak için, antioksidan özelliği yüksek olan genç yapraklı çay türlerinden için, buzlu çay ve hızlı paket çay gibi ürünlerden kaçının.
7. Yapılan bir araştırmaya göre teflon içeren kaplarda yemek pişirmek, yiyeceklerdeki florür miktarını önemli ölçüde artırmaktadır. Bu nedenle çelik tencereler ve tavalar tercih edin.
8. Kullandığınız ilaçların içeriğine bakıp, florür içermeyen alternatiflere yönelmeye çalışın.
9. Tavuk üretimi sırasında kemiklerin mekanik olarak etten ayrıldığı tavuk ürünlerini tercih etmeyin. Bu ayrılış sırasında kemikler kırıldığı ve etin içinde kemik parçaları kaldığı için florür miktarını artırabilir.
10. Florürlü tuzdan uzak durun.

Florür konusunda ne düşünüyorum?

Üzerinde tartışma yapılan konuları incelerken, sağlıklı karar verebilmek için bilimsel kaynakları referans almak gerekir. Bir maddenin sağlığa zararlı olduğunu söylerken çeşitli websitelerinde ya da kitaplarda kaynak verilmeden ileri sürülmüş olan iddialara inanmak, filmlerde gördüğümüz şeylerin gerçek olduğuna inanmak gibidir. Ne yazık ki komplo teorileri kıvamında, insanların gözünün korkutulduğu yazılar, bilimsel verilerin sunulduğu makalelerden daha çekici gelmektedir.

Bilimsel fikirler yapılan uzun süreli araştırmalar ve ortaya atılan tezlerin birden fazla kere kanıtlanıyor olması sonucunda ortaya çıkar. Bilimsel gerçek, doğası gereği çürütülmeye ya da geliştirilmeye her zaman müsait olsa da, eldeki veriler ışığında büyük ölçüde doğru olan bir kararı yansıtır.

Halk sağlığını ilgilendiren konularda, bilimsel olarak aksi kanıtlanmadığı sürece, devlet kurumları ve/veya kar amacı gütmeyen kurumlarca uygulanan kararları takip etmek daha faydalı olacaktır. Bu örnek özelinde, sulara florür ekleme ya da florürlü diş macunu kullanmak, bilimsel açıdan bireylere zarardan daha çok fayda getirdiğine inanıldığı için tavsiye edilmektedir.

Bilimsel düşünce sistemini mantıklı bulmakla beraber, yine de florür konusunda açık bir kapı bırakmak istiyorsanız, yukarıda belirttiğim üzere, florür tüketiminizi azaltma yöntemlerini deneyebilirsiniz.

Kendi adıma, diş doktorları tarafından da önerildiği üzere, istemeden yutma tehlikesine karşılık, çocuğuma 2 yaşından önce kesinlikle florürlü diş macunu vermeme taraftarıyım. 2-8 yaş döneminde de florürlü diş macunu kullanma konusunu daha sonra ayrıca değerlendirmeyi düşünüyorum.

Günümüzde florüre maruz kaldığımız kaynakların eskiye oranla arttığı açık. Florürün olması gerekenden fazla alınmasının dişlerde ve kemiklerde rahatsızlıklara yol açtığı da bilimsel olarak kanıtlanmış durumda. Bu nedenle aşırı miktarda florür almamak için yukarıda bahsettiğim florür azaltma yöntemleri uygulayabilirim. Bu yöntemlerin detayına baktığımda, kaynak suyu içmek, diş macunu yutmamak, taze yiyecekleri tüketmek ve teflon kaplarda pişirmemek gibi pek çok öneri diğer sağlık konularıyla bağlantılı olarak zaten uyguladığım konular.

Sonuç olarak, kullanım miktarına dikkat edildiği sürece, florürün zarardan çok fayda getireceğini düşünüyorum.

Kaynaklar
Türkçe Kaynaklar
– Hapçıoğlu, B, Türkiye’de İçme Sularındaki Florürün Bölgesel Dağılımı, 1992, İ.Ü. Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi
http://www.iudergi.com/tr/index.php/disdergi/article/viewFile/17189/16449

– Küçükeşmen, Ç, Diş Hekimliğinde Florun, İnsan Vücudu ve Dişler Üzerindeki Etkilerinin Değerlendirilmesi, 2008, S.D.Ü Tıp Fak. Derg.
http://med.sdu.edu.tr/tipdergisi/2008/2008_eylul_pdf/10cigdem.pdf

– Doğal Anneyim
Toksik Diş Macunu – Florür tehlikesi
http://dogalanneyim.blogspot.co.uk/2011/10/toksik-dis-macunu-florur-tehlikesi.html

– Yalansavar.org
Macuncu Geldi Hanım! Florürlü Macunlar Bunlar!
http://yalansavar.org/2012/08/03/macuncu-geldi-hanim-florurlu-macunlar-bunlar/

İngilizce Kaynaklar
(1) Choi AL, Sun G, Zhang Y, Grandjean P 2012. Developmental Fluoride Neurotoxicity: A Systematic Review and Meta-Analysis. Environ Health Perspect
http://dx.doi.org/10.1289/ehp.1104912

(2) The Flouride Action Network (FAN)
Water Fluoridation Status in OECD Nations (OECD ülkelerinde su florlama durumu)
http://www.fluoridealert.org/content/oecd_nations/

(3) Centers for Disease Control and Prevention
Ten Great Public Health Achievements — United States, 1900-1999 (Amerika’da 1900-1999 yılları arasındaki en büyük halk sağlığı başarıları)
http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/00056796.htm

(4) Government recommends lowering fluoride levels in U.S. drinking water (Hükümet Amerika’daki içme sularındaki florür oranlarının azaltılmasını öneriyor)
http://www.cnn.com/2011/HEALTH/01/07/fluoride.recommendations/index.html

(5) Türk İçme Suyu Standartı -18 Ekim 1997 tarih ve 23144 sayılı resmi gazetede yayınlanan TS 266 sayılı standarta ait yönetmelik

(6) Occurrence and problems of high fluoride waters in Turkey: an overview. (Türkiye’de yüksek oranlı florür içeren suların bulunduğu yerler ve yarattığı sorunlar: genel bakış)
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18335173

(7) Centers for Disease Control and Prevention
Community Water Fluoridation: Questions and Answers (İçme Suyunun Florlanması: Sorular ve Yanıtlar)
http://www.cdc.gov/fluoridation/fact_sheets/cwf_qa.htm#1

(8) The Flouride Action Network (FAN)
Health Effects Database (Florürün sağlığa etkileri veri tabanı)
http://www.Florüralert.org/researchers/health_database/

(9) The Flouride Action Network (FAN)
Top 10 Ways to Reduce Fluoride Exposure (Florüre maruz kalmayı azaltmak için en önemli 10 yöntem)
http://www.fluoridealert.org/content/top_ten/

– United States Environmental Protection Agency
Basic Information about Fluoride in Drinking Water (İçme Suyundaki Florür Üzerine Temel Bilgiler)
http://water.epa.gov/drink/contaminants/basicinformation/fluoride.cfm

– National Academies Press
Fluoride in Drinking Water: A Scientific Review of EPA’s Standards
http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=11571#description

– Centers for Disease Control and Prevention
Fluoridation (Florlama)
http://www.cdc.gov/fluoridation/

– National Cancer Institute
Can fluoridated water cause cancer? (Florürlü su kanser yapar mı?)
http://www.cancer.gov/cancertopics/factsheet/Risk/fluoridated-water

– Agency for Toxic Substances & Disease Registry
ToxFAQs™ for Fluorine, Hydrogen Fluoride, and Fluorides (Toksik Madde Sık Sorulan Soruları, Florür-ve türevleri)
http://www.atsdr.cdc.gov/toxfaqs/tf.asp?id=211&tid=38

– Wikipedia
Water Fluoridation Controversy (Su Florlama Tartışmaları)
http://en.wikipedia.org/wiki/Water_fluoridation_controversy

Not: Bu yazım ilk olarak 07 Eylül 2012’da AlternatifAnne.com’da yayımlanmıştır.