Hepimiz zaman zaman, özellikle stresli anlarda farkında olmadan dişlerimizi sıkmış ya da gıcırdatmış olabiliriz. Ancak bu durum sık tekrar etmeye başladığında diş ve ağız sağlığı zarar görebilir. Diş gıcırdatma (bruksizm) yetişkinler kadar çocukları da etkileyen bir sağlık sorunudur.
Yapılan araştırmalara göre 11 yaşından küçük çocukların %14-20’si dişlerini gıcırdatmaktadır. Çocuklarda diş gıcırdatma genellikle iki önemli gelişim aşamasında ortaya çıkar. Bu dönemler bebeklerde süt dişi çıkarma zamanlarına denk gelen 6.ay – 29.ay aralığı ve 6-7 yaş civarında süt dişlerinin dökülüp, kalıcı dişlerin gelme zamanıdır. Bunların dışında, yaşa bağlı olmaksızın, psikolojik nedenlerle de diş gıcırdatma söz konusu olabilir.
Bebekler ve çocuklar yeni dişlerini test etmek ya da damaklardaki ağrıyı gidermek amacıyla diş gıcırdatır. Nasıl ki kolumuz ağrıdığında kolumuzu ovarak rahatlatmaya çalışırsak, bebekler ve çocuklar da diş çıkarma döneminde damaklarını ve yeni çıkan dişleri birbirine sürterek rahatlamaya çalışır. Çocukların çoğu bir müddet sonra diş gıcırdatmadan vazgeçse de, bazı çocuklarda diş gıcırdatma alışkanlık haline gelebilir. Bu durumda çocuğumuzun ağız ve diş sağlığını korumak için tedavi görmesi gerekebilir.
Bu yazımda çocuklarda diş gıcırdatmanın nasıl tespit edileceği, nedenleri ve tedavi yöntemleri üzerinde duracağım.
Çocuklarda Diş Gıcırdatma Nasıl Tespit Edilir?
İlk olarak tabii ki çocuğunuzun gece uyurken ya da gündüzleri diş gıcırdattığını bizzat gözlemiş olabilirsiniz. Ama bunun dışında başka belirtiler de diş gıcırdatmaya işaret edebilir.
- Çocuğunuz baş ağrısı, kulak ağrısı, çene ağrısı, boyun ya da omuz ağrısından şikayet ediyorsa,
- Dişleri sıcak, soğuk ya da tatlı gıdalara karşı hassassa,
- Yemek yerken, konuşurken ya da esnerken dişlerinin ve çenesinin acıdığından/ağrıdığından bahsediyorsa,
- Ağzını açıp kaparken eklem çıtlaması gibi sesler çıkıyorsa,
- Çocuğunuzda uyku problemleri varsa diş gıcırdatma durumu olabilir.
- İlerlemiş vakalarda diş minesi zarar görebilir, dişler fazla sıkmaktan dolayı kırılabilir, çürüyebilir ve temporomandibular eklem (kafatası ile alt çenenin birleştiği noktada bulunan küçük bir eklem) sorunları baş gösterebilir. Mesela çene kitlenmesi bir temporomandibular eklem sorunudur.
Çocuklarda Diş Gıcırdatmaya Sebep Olan Etkenler Nelerdir?
Çocuklarda diş gıcırdatma en sık çocuğunuz uyurken görülür; ancak, gündüzleri de bunu yaptığını fark edebilirsiniz. Diş gıcırdatmanın kesin bir sebebi olmamakla beraber; bu alışkanlıkta bölgesel (lokal), sistematik ve psikolojik faktörlerin etkili olduğu görülmüştür. Kimi zaman bu faktörlerin birden fazlası da aynı anda söz konusu olabilir. Peki, çocuklarda diş gıcırdatmaya sebep olan etkenler nelerdir?
1. Bölgesel (Lokal) Faktörler
Çocuklarda diş gıcırdatma söz konusu olduğunda ilk akla gelmesi gereken ağız ve diş bölgesiyle ilgili bir sorun olup olmadığıdır.
- Diş gelişimi: Bazı çocuklarda; üst ve alt çeneleri farklı bir hızda büyüdüğü için; üst dişlerin alt dişlerden ya da alt dişlerin üst dişlerden önde olması durumu gözlemlenebilir. Ağız içindeki bu geçici dengesizlik diş gıcırdatmaya yol açabilir.
- Ağrılar: Diş çıkarma ya da kulak iltihabına bağlı ağrılar da çocukların dişlerini gıcırdatmalarına neden olabilir.
- Hatalı Diş Tedavisi: Yanlış yapılmış bir dolgu ya da diğer diş tedavileri de ağız içinde rahatsızlık yaratarak çocuklarda diş gıcırdatmayla sonuçlanabilir.
2. Sistematik Faktörler
Bazı rahatsızlıklar, gelişimsel bozukluklar ya da beyin yaralanmaları olan çocuklar diş gıcırdatma riski altında olabilir. Diş gıcırdatma aniden başladıysa, sürekli kullanılan ilaçların da bir yan etkisi olup olmadığı değerlendirilmelidir.
- Sindirim/Endokrin sistemi rahatsızlıkları: Dişle çok ilgili gibi gözükmese de reflü, bağırsak parazitleri ve endokrin sistemi (iç salgı bezleri) bozuklukları diş gıcırdatmaya yol açabilir. Şöyle ki, bağırsaklardaki problemler sindirim/endokrin salgılarını fazlalaştırır. Bu durumda ağızın içindeki tükürük salgılanması artar. Çiğneme kasları aynen yemek sırasında olduğu gibi kasılmaya başlar. Bunun sonucunda diş gıcırdatma görülebilir.
- Sinüzit/ Alerji/Saman nezlesi: Sinüzit/alerji ya da saman nezlesi nedeniyle sürekli mukus akışından dolayı yutakta ve boğaz arkasında bir uyarı oluşur. Böyle bir durumda da, çocuk dişlerini gıcırdatabilir.
- Uyku apnesi: Uyku apnesi boğazda yer alan kasların gece boyunca rahatlaması ve solunum yolunu bloke ederek soluk almayı kısa süreli olarak (en az 10 saniye) engellemesi durumudur. Uyku apnesi olan bireylerin yaklaşık dörtte birinde diş gıcırdatma da görülür. Uyku apnesi uykunun en derin aşamasına geçmeyi engeller ki, çocuklarda büyüme ve gelişme için beyindeki nörotoksinlerin temizlendiği derin uyku aşaması çok önemlidir.
3. Psikolojik Faktörler
Çocuğunuzun dişlerini gıcırdatması için belirgin bir bölgesel ya da sistematik neden yoksa, o zaman bunu stres ya da endişe kaynaklı olarak yapıyor olabilir. Yeni bir okula başlamak, stresli bir sınav döneminden geçmek, yaşadığı bir olaydan dolayı hissettiği pişmanlık, kötümser bir yapıya sahip olmak, evdeki diğer kardeşleri ya da okulda arkadaşlarına hissettiği kıskançlık da çocuğunuzda diş gıcırdatmaya neden olabilir.
Diş Gıcırdatma Tedavisi
Diş gıcırdatmanın tedavisi, bu rahatsızlığın kökeninde yer alan faktör neyse ona yönelik çözümler sayesinde mümkün olur.
1. Bölgesel ve Sistematik Faktörler İçin Çözümler
Evde Yapılabilecek Çözümler:
- Gereksiz çiğnemeyi engellemek: Çocuğun sakız ya da kalem arkası gibi gıda olmayan şeyleri çiğnemesine mümkün olduğunca engel olun. Bu tür şeyleri çiğnemek çene kaslarının kenetlenme yönündeki hareketlerini teşvik ederek diş gıcırdatmanın artmasına yol açabilir.
- Kas gevşetme egzersizi yapmak: Çocuğunuz söz dinleyecek yaştaysa, gün içinde dişlerini gıcırdatmaya meyil gösterdiğinde, diş gıcırdatmak yerine dilinin ucunu alt ve üst dişlerin arasında hafifçe (ısırmadan) tutarak kaslarını gevşetmeye teşvik edin.
- Kompres uygulamak: Gece uyumadan önce de çene kaslarını gevşetmek için, temiz bir bezle, yüzde çene bağlantısının olduğu bölgeye (kulak memesinin hemen önü) ılık kompres yapılabilir.
- Beslenmeyi düzenlemek: Çocukta diş gıcırdatmanın nedeni reflü gibi sindirim odaklı bir rahatsızlıktan kaynaklanıyorsa bu rahatsızlığın tetiklenmemesi için çocuğun beslenmesine özen gösterilmelidir. Yatmadan 2 saat önce beslenmeyi kesmek, mide asidinin yukarıya çıkmasını engellemek için çocuğu yüksek yastıkla yatırmak, asitli içecekleri, çikolata, cips gibi yiyecekleri tüketmemesini sağlamak önemlidir.
Uzman Desteği:
Çocuklarda diş gıcırdatma sorunu baş gösterdiğinde ziyaret edilecek ilk doktor, çocuk ağız ve diş sağlığı konusunda uzman olan pedodontist yani çocuk diş hekimleridir. Pedodontistler ağız ve diş muayenesi yaparak uygun tedavi yöntemini önerir.
Diş gıcırdatma sorununun kaynağı ağız/diş sağlığı değilse, sindirim sistemi için dahiliye (iç hastalıkları) uzmanına, salgı sistemiyle ilgili sorunlarda endokrinoloji uzmanına, sinüzit/saman nezlesi için kulak/burun/boğaz uzmanına gözükmek gerekebilir.
- Diş koruyucu plaklar kullanmak: Ağız içine takılan diş koruyucularla özellikle geceleri oluşan diş gıcırdatma engellenebilir. Diş koruyucu alt ve üst diş setleri arasında bariyer görevi görerek, dişlerin birbirine sürtmesinden oluşan zararı engelleyebilir.
- İlaç kullanmak: Doktorlar kimi zaman diş gıcırdatmanın etkilerini azaltmak amacıyla, gece uykuya gitmeden önce kullanılacak kas gevşetici ilaçlar yazabilirler. Eğer diş gıcırdatmanın nedeni bağırsak parazitleriyse parazit öldürücü ilaç tedavisi uygulanır.
2. Psikolojik Faktörler İçin Çözümler
Çocuğunuzun diş gıcırdatma sebebi psikolojik faktörlerse, çocuğun yaşantısındaki stres faktörlerini azaltmaya çalışmak faydalı olabilir.
Evde Yapılabilecek Çözümler:
- Takip edip, not almak: İlk olarak yapabiliyorsanız çocuğunuzun gün içinde hangi anlarda ve ne sıklıkla diş gıcırdattığını bir yere not almakla işe başlayabilirsiniz. Bu sayede diş gıcırdatmayı neyin tetiklediğini daha iyi anlamak ve o sorunun çözümü için uğraşmak mümkün olabilir.
- Gevşetme teknikleri uygulamak: Bunun dışında gece uykusundan önce yoga, derin nefes alma egzersizleri, masaj, beraber kitap okuma, bol oyunlu bir banyo seansı, çocuğunuzun hoşlandığı dinlendirici bir müziği dinlemek faydalı olabilir.
Uzman Desteği:
- Uzman yardımı almak: Eğer evde uyguladığınız çözümler yeterli olmazsa bir pedagogla beraber çalışabilir, çocuğunuza davranış terapisi aldırabilirsiniz.
Önemli notlar: Bu blogdaki yazılar bir anne olarak kişisel tecrübelerimden oluşmaktadır. Doktor veya tıbbi ehliyete sahip bir kişinin tavsiyesi niteliğinde değildir. Lütfen sağlık konularında karar vermeden önce araştırmalarınızı yapın, sağduyunuzu dinleyin ve doktorunuza danışın.
Kaynaklar:
Treating Bruxism in Children, Rochelle G. Lindemeyer, DMD, Decisions in Dentistry, February 2018;4(2):53-56
Kids Health – TMJ
WebMD – Dental Health and Teeth Grinding
Dentaluna
