Bugünkü yazımın konusunu, kendisi de bir anne olan Twitter takipçim Esra belirledi. Esra, “20 aylık kızımı herşeyi ağzına sokmaktan nasıl vazgeçirebilirim?” diye sormuş.

Öncelikle şunu belirtmeliyim ki, aynı durum bizde de var. 9 aylık oğlum Can da gözünün eriştiği herşeyi ağzına almaktan hoşlanıyor. Televizyon kumandası, yerde bulduğu bir çorap, kendi ayak parmakları (izin versek bizimkiler bile), benim pek kıymetli dergilerim, biraz sonra altına bağlayacağım hazır bez ve daha nice garip şey bir yolunu bulup o minik ağızla buluşuyor… Emzikler, diş kaşıyıcılar ve oyuncaklar gibi ağzına almasını beklediğimiz şeyleri elbette saymıyorum. Bununla beraber Esra’nın endişesini anlıyorum. Bebeklerin ağızlarına aldıkları cisimler kimi zaman tehlikeli ve sağlığa zararlı olabiliyor.

Bu yazımda, önce, bebeklerin bu davranışlarının nedenlerini vereceğim. Sonra güvenlik ve sağlık açısından yapılması gerekenleri anlatıp, herşeyi ağıza almanın faydalarını ve zararlarını özetleyeceğim. En sonunda da, bebeği bundan vazgeçirmek için uygulanabilecek stratejilerden bahsedeceğim.

Bebekler Neden Herşeyi Ağzına Alır?

Bebeklerin hemen herşeyi ağzına sokmalarının birçok sebebi var:

Fiziksel Gelişim

• Keşif: Bebeklerin dünyayı ağızları yoluyla keşfeder (oral exploration). Çevrelerindeki objeleri ağızlarına alarak, tadını ve dokusunu anlamaya çalışırlar. Bebek gelişiminin önemli bir parçası olan bu davranış oldukça normaldir. İyi haber: Bu süreç genellikle bebek 24 aylık olduğunda sona erer. Ancak kimi bebeklerde 36. ayı da bulabilir.
• Yetersiz El Koordinasyonu: El koordinasyonunda aşamalar, uzanma, kavrama, tutma, elden ele transfer ve parmakları kullanma şeklinde gelişir. Bebekler parmaklarını kullanmayı öğrenmeden önce, cisimleri en iyi bildikleri şekilde keşfeder: Ağızlarına götürerek. Her cismi ağızlarına sokarak “Yumuşak mı, sert mi? Bunu yiyebilir miyim? Ses çıkarıyor mu?” gibi soruları yanıtlarlar.
• Diş Çıkarma: Diş çıkarma dönemlerinde bebeklerin ağzına bir cisim alma eğilimi artar. Artan salya üretimi ve diş etlerinin kabarması diğer diş çıkarma belirtileridir. Özellikle soğuk cisimler dişetlerini rahatlatır.
• Konuşmaya Hazırlık: Cisimleri çiğnemek, bebekleri konuşmaya hazırlar. Ağzına aldığı cisimleri kemirirken, bebek, dilini, ağzını ve çene kaslarını kullanır. Bu çalışmalar sayesinde önce sesler çıkarmaya ve nihayetinde de konuşmaya başlar.
  

Duygusal ve Psikolojik Gelişim

• Psikoseksüel Gelişim: Freud Psikolojisinde, doğumdan 24 aya kadar olan süreç “oral dönem” olarak kabul edilir. Bu dönemde bebeğin ağzı haz alma merkezi olup, anneden emerek ya da çevresinde gördüğü cisimleri ağzına koyarak haz alma htiyacını giderir. Freud’a göre haz alma duygusunun çok az ya da çok fazla tatmin edilmesi farklı kişilik tiplerine yol açabilir.
• Fazla Çevresel Uyarı: Kimi bebeklerin çevresinde fazla görsel ve işitsel uyarı olduğunda kendilerini rahatlatmak amacıyla herşeyi ağızlarına almaya başlarlar. Böyle bir durumdan şüpheleniyorsanız televizyonun ve radyonun sesini kısın, oyuncakları azaltın ve bu durumun bir değişiklik yaratıp yaratmadığını gözleyin.
  
• Stres: İster inanın ister inanmayın, yaşı ne olursa olsun, minikler de bizim gibi streslenebilir. Fazla çevresel uyarı durumunda olduğu gibi, kendini rahatlatmak için, ağzına birşeyler almak isteyebilir. Stresin kaynağı yeni bir kardeş mi? Yoksa eşiniz ile konuşurken sesiniz istemeden yükseliyor mu? Kaynağı tespit ederek çözüm bulabilirsiniz.

Beslenme

• Açlık: Özellikle küçük bebekler, aç olduklarında da çevrelerindeki cisimleri ağızlarına götürmeye başlarlar.
• Diyet Eksikliği: Demir ya da mineral eksikliği olan kişiler, pika adı verilen ve normalde yenilmeyen şeyleri yeme konusunda iştahlı olabilirler. Eğer bebeğiniz sürekli toprak, kağıt, sigara izmariti, metal oyuncaklar gibi belli ve garip nesneleri ağzına götürme/yeme ihtiyacı duyuyorsa, vücudunda bazı maddelerin eksik olabileceği ihtimalini düşünerek test ettirin.

Güvenlik ve Sağlık

Bebeğinizin sağlığı ve güvenliği açısından, ağzına aldığı cisimlere dikkat etmeniz gerektiğini elbette biliyorsunuz. İşte bu konudaki bazı pratik ipuçları:

• Küçük Cisimler: Bebeğe sadece boğazına kaçmayacak kadar büyük cisimleri verin. Bir cismin boyut açısından bebeğinize uygun olup olmadığını tuvalet kağıdı rulosu testi ile anlayabilirsiniz. Cisim, tuvalet kağıdı rulosunun ortasındaki boşluktan geçebiliyorsa bebeğe vermeyin. Ayrıca bebeğe verilen cisimlerin kopartılmaya müsait küçük parçaları olmadığına dikkat edin.
• Sert Cisimler: Bebeğe verdiğiniz cisimlerin herhangi bir yerine vurduğunda canını acıtmayacak kadar yumuşak olmasına dikkat edin.
• Tehlikeli Giysiler: Bebeğe giydirdiğiniz kıyafetlerde ısırılacak düğme ya da kolayca yerinden çıkan kurdele, ip gibi şeyler olmamasına özen gösterin.
• Emekleme Testi: Evinizde güvenliği sağlamak için, yerde, bebeğin bakış hizasında yerde emekleyerek dolaşın. Tehlikeli gördüğünüz herşeyi kilitleyin ya da erişemeyecekleri bir yere kaldırın. Bebek büyüdükçe yeteneklerinin de artacağını unutmayın. Bir yaşından küçük bir bebek için tehlikeli cisimleri yükseğe kaldırmak yeterken, iki yaşındaki bebekler sandalyeye tırmanıp yüksekteki cisimlere erişebilir.
• Hastalık Transferi: Bebeğin evde yere düşen oyuncakları ağzına alması çoğunlukla bir zarar vermez. Bununla beraber ağzına aldığı emzikleri, oyuncakları düzenli aralıklarla uygun şekilde temizleyin. Bebeğinizin oyuncakları hasta olan bir diğer bebekle paylaşmadığına emin olun.

Fayda – Zarar

Bebeğin herşeyi ağzına götürmesinin fayda ve zararları aşağıdaki tabloda özetlenebilir:

Herşeyi Ağzına Götürmekten Vazgeçirmek

Demek faydaları ve zararları ölçtünüz, biçtiniz ve küçük yaramazın herşeyi ağzına almasının artık sona ermesi gerektiğine karar verdiniz. İşte size bazı taktikler:

• Önlem Alma: Bebeğinizin olur olmaz şeyleri ağzına götürmesini istemiyorsanız, öncelikli olarak, yukarıda güvenlik ve sağlık bölümünde belirttiğim gibi, istenmeyen cisimleri ortadan kaldırın.
  
• Sözlü Uyarı: Bebeğiniz istenmeyen bir cismi ağzına aldığında suratınızı ekşitin. Kararlı bir ses tonuyla “Hayır!” ya da “Onu ağzımıza almıyoruz!” deyin. Bebekler limitleri test etmekten hoşlanır. Hatalı davranış devam ettiği sürece siz de uyarmaya devam edin. Laftan anlayan daha büyük bebeklere, uygun cisimler için alternatifler yaratın. Örneğin “Onu ağzına sokacağına koklayabilirsin” gibi öneriler getirebilirsiniz.
• Sözlü Ödüllendirme: Bebek istenmeyen cismi ağzından çıkardığında “Aferin kızıma/oğluma” diyerek memnuniyetinizi belli edin.
• Oral Uyarı: Bebeğinizin ağzını farklı türde oral uyarıcılar ile tanıştırın. Mesela büyük bebekler için biberondan bardağa geçin, kamışla bardaktan içmeyi deneyin ve dişlerini günde 2 defa fırçalayın.
• Kontrollü İzin: Zararlı yada tehlikeli olmayan fakat uygunsuz şeyleri ağzına almak istiyorsa, sizin gözetiminizde bir kereliğine denemesine izin verin. Mesela yediğiniz acı bir yemekten azıcık tattırın ya da yünlü bir kazağı ısırmasına izin verin.
  
• Duyuları Besleme: Yemek zamanı bebeğinizin önüne farklı renk, doku ve tadlarda yiyecekler koyarak duyuları besleyin. Bunlardan bazılarını eli ile keşfedip, ağzına götürerek kendini beslemesine izin verin.
• Dikkati Uygun Cisme Yöneltme: Bebeğinizin ağzından/elinden istenmeyen cismi yavaşça alıp, dikkatini emzik, diş kaşıyıcı gibi daha uygun başka bir cisme yöneltmeye çalışın.
• Yemek Alanını Belirlemek: Bebeğe yemeğini her zaman mama sandalyesi gibi özel bir alanda yedirin. Evde arkasından dolaşarak yedirmeyin. Eline yemek vererek evde dolaşmasına da izin vermeyin. Böylece bebek, yemeğin özel bir alanda yendiğini anlayacak, yemek ile o özel alanı ilişkilendirecektir. Yemek alanı dışında gördüğü cisimleri, (örneğin yerde bulduğu bir bozuk para) yiyecek sanarak ağzına alma ihtimali azalacaktır.
  
• Örnek Olmak: Bebeğin önünde ilaç ve vitaminleri içerek ya da paketleri dişlerinizle açarak örnek olmayın.
• Elleri Yıkamak: 2 yaşından büyük bebekler için uygulanabilecek bir yöntem olarak, istenmeyen cismi ağzına götürdüğünü fark ettiğinizde, cismi elinden alıp ellerini yıkayın.
• Doktorunuza Danışın: Bebeğinizin herşeyi ağzına götürmesinin fiziksel, duygusal ya da psikolojik bir gelişim bozukluğundan kaynaklandığını düşünüyorsanız, doktora götürün.
• Dert Etmeyin: Doktorunuz bebeğinizin herhangi bir gelişim bozukluğu ya da rahatsızlığı olmadığını tespit ettiyse ve denediğiniz hiçbirşey işe yaramadıysa, işi akışına bırakın. Herşeyi ağzına alma,  çoğunlukla normal bir gelişim aşamasıdır. Bebeğiniz büyük ihtimalle 2-3 yaş civarında bu alışkanlığından vazgeçecektir.

Kaynaklar
Baby Centre – Why does my baby put everything in her mouth?
Baby Zone- Chew on This—What’s OK for Baby to Put in Her Mouth
Journal of Medical Case Reports – Pica in iron deficiency: a case series
What to Expect – Why Babies Mouth Everything
Wikipedia – Psychosexual development

Önemli not: Bu blogdaki yazılar bir anne olarak kişisel tecrübelerimden oluşmaktadır. Doktor veya tıbbi ehliyete sahip bir kişinin tavsiyesi niteliğinde değildir. Lütfen sağlık konularında karar vermeden önce araştırmalarınızı yapın, sağduyunuzu dinleyin ve doktorunuza danışın.