Bebeklerde İşaret Dili

Bebekler konuşur mu? demiştim daha önce… Elbette henüz bir yaşına bile gelmemiş bir bebeğin bizim bildiğimiz anlamda konuşmasını beklemiyoruz. Ama Can yaklaşık 2 aydan beri kendince bazı sesler çıkararak bizimle iletişime geçiyor. Bir de bebek hareketleri var. Bir çeşit işaret dili diyebilirsiniz. Bebeğinizi uzun süre gözlediğinizde bazı hareketlerin sıklıkla tekrar ettiğini ve belli anlamlara geldiğini keşfediyorsunuz. İşte 4,5 ay itibarıyla Can’ın sıklıkla tekrarladığı hareketleri ve tahmin ettiğim anlamları:

Ayakları ve elleri havada hızla hareket ettirmek: İlk iki ayda bebeklerin sinir sisteminin pek gelişmiş olmadığı için bu hareketleri istem dışı olarak yapıyorlar. Ama bebeğiniz büyüdüğünde ve daha iyi bir el-ayak koordinasyonu olduğunda (mesela artık elini ağzına götürebiliyor ve orada tutabiliyorsa) ayakların ve ellerin hızla hareket etmesi heyecanlı ya da sinirli olmak anlamına geliyor. Can bu hareketi ya aç olduğunda, ya altını kirlettiğinde ya da sıkılıp ilgi istediğinde yapıyor.

Beslenme: Can biberonla beslenirken emmesi yavaşladığında genelde doyduğu anlamına geliyor. Bu anda biberonu ağzından çıkarıp, havada, gözlerinin önünde, eliyle ulaşabileceği bir yerde tutuyorum. Daha çok içmek istiyorsa biberonu eliyle çekip ağzını açıyor. Doymuşsa biberonu eliyle itiyor. Emzirirken de doyduğu zaman başını ve vücudunu diğer yöne çevirip gülümsüyor.

Tuvalet: Can beslendikten 10-15 dakika sonra sessiz ve sakin duruyorsa bilin ki kaka yapmıştır. Bunu hemen fark edip altını değiştirmezsek bir müddet sonra ayaklar ve ellerini havada hızla hareket ettirip memnuniyetsizce bağırıyor.

Uyku: Anlaşılması en kolay uyku işaretleri gözlerin kapanması ve esnemek. Ancak bebekler büyük insanlar gibi uykuları geldiğinde “ben yoruldum ve uyuyacağım” diyip yatak odasına gidemiyorlar. Bunun yerine uykuları geldiğini ağlayarak ve huysuzlanarak belli ediyorlar. Can gündüzleri genellikle 1-2 saat uyuyup 2 saat uyanık kalıyor. Eğer beslenmiş, altı değişmiş ve yeterince oynamış olmasına rağmen nedensiz olarak ağlıyorsa belli ki uyku saati gelmiştir.

Keyif: Can yatarken ayaklarını havaya kaldırıp bacaklarını karnına doğru çektiğinde  keyifli olduğunu anlatıyor.

Can’ın çözebildiğim hareketleri şimdilik böyle… Bebeklerde işaret dili hakkında bir dolu kaynak var. Amerika’da konunun öncüleri “Bebek İşaretleri Enstitüsü” kurucuları California State Universitesi öğretim üyeleri Prof.Linda Acredolo ve Prof.Susan Goodwyn. Goodwyn bebeklerin tipik olarak 8-14 aylık arasındaki dönemde kullanmaya başladıkları işaret dilini şöyle anlatıyor:

Bebekler işaret dilini en erken 3-4 aylıkken kullanabilse de (mesela annesi konuşurken parmağını annenin dudağına doğru uzatmak), işaretleri bilinçli olarak iletişim amaçlı kulandıkları zamana kadar, bu işaretler konuşma gelişiminin habercisi olarak kabul edilmez. Bilinçli kullanım, bebeklerin iletişime geçtikleri kişi ile göz kontağı kurmaları, işareti yapmaları, karşılarındaki insanın hareketi anlayıp anlamadığını gözlemeleri ve anlamadığını düşünüyorlarsa hareketi tekrar etmeleridir.

Bebekten bebeğe farklılıklar olmakla birlikte 8-14 ay arası bebeklerin kullandığı işaret dilinden örnekler:

Bebeklerin işaret dilini kullanmaya başlaması bazı dil konseptlerini geliştirmeye başladıklarını ve bedensel sembolleri kullanarak o konseptleri temsil ettiklerini belirtir. Her bebeğin gelişimi farklı olmakla beraber, bebeğin işaret dilini kullanmaya başlaması kavramsal gelişiminin normal olduğunu ve yaşıtlarıyla hemen hemen aynı zamanlarda konuşmaya başlayacağını anlatır. Bebek işaret dilini zamanında kullanmaya başlamazssa genel gelişimi açısından da soru işaretleri doğar. Kimi bebekler geç konuşabilir. Ancak ebeveynler işaret dili ile de olsa iletişime geçerek dil gelişiminin devam etmesini ve vokal konuşmaya geçilmesini sağlayabilirler. Öğrenme güçlüğü çeken bebeklerde de bunun nedenleri araştırılıp uygun bir eğitim programı ile sorunun çözülmesi sağlanabilir.

Ebeveynler işaret dili kullanımının bebeklerde normal konuşmaya geçişi yavaşlatacağını düşünebilir. Tam tersine, araştırmalara göre, konuşmaya işaret dili ile başlayan bebeklerde dil gelişimi ve zeka gelişimi daha fazla olur. Mesela bebekken işaret dili kullanan çocuklar ilkokulda yapılan IQ testlerinde daha yüksek puan almaktadır.

Her konuda olduğu gibi bebeklerde işaret dili konusunda da liteatürde iki türlü görüş var.

İşaret dilinin faydalı olduğunu düşünen ve genellikle 6.aydan başlayarak bilinçli olarak bebeğe çeşitli işaretleri öğreten bir grup var. Bunlar ya Amerikan İşaret Dili’ni ya da günlük objelerden/duygulardan yola çıkarak kendileri geliştirdikleri bir işaret dilini bebeğe öğretiyor. İşaret dili savunucuları işaret dilinin bebeğin anlaşılamamaktan doğan ağlamasını ve öfke nöbetlerini azalttığını, bebeğin dünyasını çevresindeki insanlarla paylaşmasına yaradığını, bebeklere olan saygıyı artırdığını, bebeklerle ebeveynleri arasındaki bağı kuvvetlendirdiğini ve bebeklerin kendilerine güvenini artırdığını düşünüyor.

Acredolo ve Goodwyn’in çalışmalarına karşı olan grup, onların araştırmalarını yaparken seçtiği test grubunun yanlı olduğunu söylüyor. Test grubunun bebekleri ile iletişim kurmaya hevesli olan gönüllü ve eğitimli kişilerden oluştuğunu, bu kişilerin bebeklerine olan ilgili yaklaşımları ile, işaret dili olsa da olmasa da dil gelişimini sağladıklarını savunuyor. İşaret diline karşı olan bir grubun yaptığı bir diğer araştırma da, işaret dilinin başlangıçta bebeğin dil gelişimine faydası olmakla beraber bu faydanın bebek 2 yaşına gelince kaybolduğunu belirtiyor. Ayrıca işaret dilini zorla öğretmeye çalışmanın bebeği gereksiz yere hırpaladığını ve bebek açısından bu kadar erken yaşta zorlanmanın gerekli olmadığını düşünüyor.

Benim bu konudaki görüşüm fazla abartmaya kaçmadan ve bir yarış ortamına girmeden, tıpkı oyun oynar gibi, bebeğe birkaç işaret öğretmenin kimseye zararı olmayacağı. Sonuçta amaç bebeği daha iyi anlamak ve bebeğin ihtiyaçlarını karşılamak olmalı. Bebeği gereksiz yere zorlamak değil. Sizler bu konuda ne düşünüyorsunuz?

Kaynaklar: Bebek İşaret Dili, Oğlumla Bebek İşaret Dili,  Little Signers , Baby Sign Language, Health of Children