Bebek Mamamdaki Davetsiz Misafir

Bebeğini hazır sütle ve hazır bebek mamalarıyla besleyen ebeveynleri ilgilendireceğini düşündüğüm bir gelişme var: Melaminli süt konusu…

Hatırlanacağı üzere 2008 yılında Çin’de ve dünyada bir melaminli süt skandalı patlamış ve AB ile Amerika melaminli süt ürünlerinin ithalini aynı sene içinde yasaklamıştı. Bu olay Türkiye’de 2010 senesinde Çiğ Süt Üreticileri Tüketicileri Grubu’nun yaptığı basın duyurusuyla gündeme gelmişti. Çiğ Süt Üreticileri Tüketicileri Grubu, süt tozuyla hazırlanan sütlerde melamin olduğunu ileri sürmüş ve halkı çiğ süt tüketmeye çağırmıştı. Konu o dönemde kamuoyunda tartışıldıktan sonra her zaman olduğu gibi unutulup gitti.

29 Aralık 2011’de Resmi Gazete’de yayınlanan bir yönetmelik gıdalarda “bulaşan” olarak tabir edilen toksik maddelerin maksimum limitlerini düzenliyordu. Geçtiğimiz hafta, 19 Aralık 2012’de, bu yönetmeliğe tüm anne ve babaları ilgilendiren bir ek yapıldı.

Yönetmeliğe göre “Gıdaların 1 kg’ında maksimum 2,5 mg ve bebek formülleri/devam formüllerinin toz halde olanlarının 1 kg’ında maksimum 1 mg olmak üzere melamin bulunabileceğine” karar verildi. Dolayısıyla melaminli süt ve bebek maması konusu yeniden gündeme geldi.

Bu yazımda melaminli süt konusu üzerine tartışmak ve konuyla ilgili tüm ebeveynlerin aklında olduğuna inandığım bazı soruları dile getirmek istiyorum.

Melamin Nedir?

Melamin nitrojen açısından yüksek kimyasal bir madde. Plastik tabak, yapıştırıcı madde, mutfak tezgahı gibi ürünlerin yapımında kullanılıyor.

Melaminin Sağlığa Zararı Nedir?

Melamin idrarda kan, idrara çıkamama ya da az çıkma, böbrek taşı, böbrek iltihabı, böbrek yetmezliği, yüksek kan basıncı ve ölüme yol açabiliyor.

Çin’deki Melaminli Mama Skandalı

Çin’deki bazı süt üreticileri, sütün miktarını artırmak amacıyla, içine su katıyor. Bu durumda sütteki protein oranı düşüyor. Çocuk maması firmaları gibi süt alıcıları ise sütteki protein miktarını ölçmek için nitrojene duyarlı bir test uyguluyor. Süte su katarak sahtekarlık yapan üreticiler, sütün içindeki protein miktarını fazla göstermek için, nitrojen açısından zengin olan melamini ekliyorlar.

2008 yılında Çin’de melaminli süt tozundan hazırlanan bebek maması nedeniyle 860 bebek hastaneye kaldırıldı ve 6 bebek böbrek tahribatından dolayı öldü.

Amerika’da Melaminli Ürünler

2007 senesinde Çin’den ithal edilen ve Amerika’da evcil hayvan yemi üretiminde kullanılan buğday gluteni ve pirinç proteininde melamin bulundu. Melaminli mamalardan yiyen kedi ve köpeklerde böbrek yetmezliğinden dolayı ölümler görüldü.

2007 senesi hayvan yemi skandalına kadar, gıdalardaki melamin miktarı denetlenmiyordu. Skandaldan sonra Amerika dahil pek çok ülke, gıdalardaki melamini tespit edecek test yöntemleri geliştirdi. Ayrıca melamin içeren hayvan mamaları geri çağrıldı.

Amerika 2008 senesindeki Çin orijinli melaminli süt skandalından etkilenmedi. Skandalın patlamasından sonra FDA (Food Drug Administration) tarafından yapılan açıklamaya göre, hiçbir Çinli firma Amerika’da bebek maması satma konusunda istenen şartları yerine getirememekteydi. Bu nedenle Amerika’da Çin menşeili bebek mamaları satılmamaktaydı. Ayrıca, skandaldan sonra FDA, Amerika bebek maması üreten firmalar ile irtibata geçti ve Çin’den bebek maması ve süt bazlı içerik satın almadıklarını teyit etti.

Amerika’da gıda standardlarını belirleyen Codex Alimentarius Commission’a göre bebek mamasında olabilecek maksimum melamin miktarı 1 mg/kg ve diğer gıdalar ile evcil hayvan mamalarındaki maksimum miktar 2.5 mg/kg olarak belirlenmişti.

Avrupa Birliği’nde Melaminli Süt

2008 senesinde Çin’de patlayan melaminli çocuk maması skandalından sonra, Avrupa Komisyonu, Avrupa’da gıda standartlarını belirleyen EFSA’nın, Çin’den ithal edilen melaminli süt ve süt ürünlerinin insan sağlığı üzerindeki muhtemel etkilerini araştırmasını istedi. EFSA’nın araştırma sonucuna göre,

Yetişkinler melaminli süt tozundan yapılan çikolata gibi ürünleri günlük belli oranlarda yese bile melamin riski tolere edilebilir günlük melamin miktarını aşmıyor.
Çocuklarda ise, 6 yaşında olan bir çocuğun ortalama ağırlığı 20kg olarak düşünülürse, bu çocuk melaminli süt içeren ürünleri yüksek miktarda (günde 42gramdan fazla) tükettiği takdirde, günlük tolere edilebilir melamin miktarını 3 kat aşıyor.
Sonuç olarak, Avrupa Birliği vatandaşlarını melamin içeren ürünlerden korumak için, 25 Eylül 2008’de, Çin’den ithal edilen ve süt içeren bebek ve çocuk yiyeceklerini yasakladı. Ayrıca, Çin’den ithal edilen tüm gıda ürünlerinin çok dikkatli gümrük kontrolüne gireceğini ilan etti. Bileşiminde %15’den fazla süt bulunan ya da süt oranı belirtilmeyen ürünlerin, Avrupa’ya girmeden önce test edilmesine ve 2,5ppm’den fazla melamin içeren ürünlerin girişine izin verilmemesine karar verildi.

Ülkemizde Sütteki Melamin Riski Nasıl Gündeme Geldi?

6 Ekim 2010 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan Bakanlar Kurulu kararı ile 2010 sonuna kadar 2.500 ton süt tozunun sıfır gümrüksüz olarak ithaline izin verildi. AB’ye uyum sürecinde ülkemiz, EFSA’nın gıda konusundaki standartlarını benimsedi. EFSA 2010 yılında tolere edilebilir melamin miktarını vücut ağırlığına göre kg başına 0,2mg olarak belirledi. İthal edilecek süt tozunun melamin içerme tehlikesi var. Böylece melaminli süt tozu tartışması başladı.

Türkiye’de Melaminli Süt Tartışmasının Gelişimi

2010 senesinin sonuna doğru, melaminli süt ithali konusunda kamuoyunda tepkiler oluşmaya başladı. Çiğ Süt Üreticileri grubunun başlattığı girişimle Tarım Bakanlığı’na 02 Şubat 2010 tarihinden itibaren süt konusundaki endişeleri dile getiren dilekçeler gönderilmeye başlandı.

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın bu dilekçelere yanıtı şu şekilde oldu: “9/10/2008 tarihi itibariyle, Çin Halk Cumhuriyeti menşeli süt ve süt ürünleri, süt ve süt ürünleri içeren bebek mamaları ile süt ve süt ürünleri içeren çikolata ve benzeri gıda maddeleri ithalatı durdurulmuş, 20/10/2008 tarihi itibariyle ise yasak kapsamı genişletilerek, Tayland, Sri Lanka, Hongkong, Tayvan menşeli süt ve süt ürünleri, süt ve süt ürünleri içeren bebek mamaları ile süt ve süt ürünleri içeren çikolata ve benzeri gıda maddeleri de dâhil edilmiştir. Laboratuvar analizlerinin başlaması ile birlikte, 06/11/2008 tarihi itibariyle, Çin, Tayland, Sri Lanka, Hongkong ve Tayvan menşeli yüzde yüz süt bazlı süt ve süt ürünleri ile süt ve süt ürünleri içeren bebek mamalarında yasak kararı devam etmekte olup, süt ve süt ürünleri içeren çikolata ve benzeri gıda maddeleri ve içerisinde protein bulunan diğer gıda maddelerinin fiili ithalatlarında ise “melamin” analizi yaptırılarak analiz sonucunda melamin bulunmayanların ithalatına izin verilmekte, melamin bulunması durumunda ise ithalatına izin verilmemektedir.”12 Şubat 2010

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın yanıtının ardından, 9 Ekim 2010’da Bağımsız Süt Platformu websitesindeki yazıda, bakanlığın açıklamasının tatmin edici olmadığı açıklandı. Bağımsız Süt Platformu’nun iddialarına göre, Çin’deki firmaların sattığı süt tozunun menşei, AB’li şirketlerin Güney Amerika’lı üreticilere ürettirerek Çin’deki firmalara sattığı süt tozlarıdır. Yaşanan çocuk ölümlerinden sonra Çin devleti AB’den süt tozu ithalini durdurunca, AB firmaları Türkiye pazarına yönelmiştir.

Sorularım

• AB firmalarının Güney Amerika’da süt tozu ürettirip bunu Çin’deki firmalara sattığı, melaminli sütlerin kaynağının bu sütler olduğu, bu sütlerle hazırlanan mamalar yüzünden Çin’de çocuk ölümleri meydana gelince, Çin’in AB şirketlerinden süt tozu alımını durdurduğu, AB şirketlerinin de bu nedenle Türkiye pazarına yöneldiği iddiası doğru mudur?
• 2010-2012 arasındaki süt tozu ithali ne şekilde gerçekleşmiştir? İthal yolla gelen süt ürünleri melamin dahil olmak üzere insan sağlığına zararlı maddeler açısından analiz edilmiş midir? Sonuçları ne olmuştur?
• 2010 senesinde melaminli süt ithaline izin vermeyen Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın (2011 yılı itibarıyla yeni adı Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı), 2012 senesinde bu kararında vazgeçerek gıdalarda az miktarda da olsa melamin bulunabileceğini açıklamasının nedeni nedir? (Muhtemelen AB’ye uyum yasaları denilecektir. Ancak gerçekten bebeklerimize bile bile toksik mamaları yedirmek kabul edilebilir mi?)
• Şu anda marketlerde satılan süt ya da süt ürünlerinde süt tozu kullanılıyor mu? Kullanılıyorsa, hangi firmalar ne oranlarda kullanıyor?
• Ülkemizde çiğ süt arzı gerçekten yetersiz midir? Süt ve süt ürünlerinin üretimi için süt tozu kullanılmasına gerek var mıdır?

Kaynaklar
19.12.2012 tarihli resmi gazete
Dünya Sağlık Organizasyonu – Melamin
Amerika’da Melamin
Amerika’da FDA’nin Melamin Açıklaması- Melamine Contamination in China
2008’de Çin’deki Melaminli Süt Skandalı
2008’de Çin’deki Süt Skandalının Zaman Çizelgesi
EFSA’nın Sütün İçindeki Melaminle İlgili Açıklamaları
1) 13 Nisan 2010, “Scientific Opinion on Melamine in Food and Feed”
2) 25 Eylül 2008, “Statement of EFSA on risks for public health due to the presences of melamine in infant milk and other milk products in China”
25 Eylül 2008, “Çin’de süt skandalı: Çocuklar melaminli ürünlere karşı uyarıldı / China milk scandal: Children warned of risk from contaminated products”, The Telegraph
02 Şubat 2010, Süt tozu dilekçesi örneği
12 Şubat 2010, Tarım Bakanlığı’nın Süt tozu dilekçelerine yanıtı
9 Ekim 2010, “Hangi Firmaların Sütlerinde Süt Tozu Bulunmaktadır? ”, Bağımsız Süt Platformu
20 Ekim 2010, “Yoğurtlarda Melamin’li süt tozu tehlikesi var”, Güngör Uras